Πόσες φορές έχουμε βρεθεί σε μια στιγμή που νιώθουμε "κολλημένοι"; Μπορεί να είναι μια δύσκολη απόφαση που πρέπει να πάρουμε, μια σχέση που μας προβληματίζει, ή απλώς αυτή η αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά στη ζωή μας χωρίς να μπορούμε να το εντοπίσουμε. Εδώ ακριβώς εισέρχεται η συμβουλευτική ψυχολογία - όχι σαν μια "επιδιόρθωση" για κάτι που είναι "σπασμένο", αλλά σαν ένας χάρτης που μας βοηθά να πλοηγηθούμε καλύτερα στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας.
- Τι Κάνει Διαφορετική τη Συμβουλευτική;
Όταν ακούμε τη λέξη "σύμβουλος ψυχικής υγείας", πολλοί από εμάς σκέφτονται αυτόματα σοβαρές ψυχικές διαταραχές ή μακριές θεραπείες που διαρκούν χρόνια. Η συμβουλευτική ψυχολογία όμως έχει μια διαφορετική φιλοσοφία. Αντί να εστιάζει στο "τι δεν πάει καλά", κοιτάζει το "τι πάει καλά" και πώς μπορούμε να το αξιοποιήσουμε περισσότερο (Rogers, 1961). Φανταστείτε τον σύμβουλο σαν έναν έμπειρο οδηγό βουνού. Δεν θα σας κουβαλήσει στην κορυφή - θα σας δείξει όμως τα μονοπάτια που ίσως δεν είχατε προσέξει, θα σας βοηθήσει να αναπτύξετε τις δεξιότητες που χρειάζεστε, και θα είναι εκεί όταν χρειαστείτε μια στήριξη ή μια διαφορετική οπτική. Το ταξίδι παραμένει δικό σας, αλλά δεν το κάνετε μόνοι.
- Πότε Αξίζει να Σκεφτούμε τη Συμβουλευτική;
Η ομορφιά της συμβουλευτικής είναι ότι δεν χρειάζεται να περιμένουμε να "χτυπήσουμε πάτο" για να τη δοκιμάσουμε. Μπορεί να μας βοηθήσει όταν αντιμετωπίζουμε μεγάλες αλλαγές - έναν χωρισμό, μια αλλαγή καριέρας, την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου. Αλλά είναι εξίσου χρήσιμη και όταν απλώς νιώθουμε ότι θέλουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας ή να βελτιώσουμε τον τρόπο που αντιδρούμε σε καθημερινές καταστάσεις. Πολλοί άνθρωποι έρχονται στη συμβουλευτική όχι γιατί "κάτι δεν πάει καλά", αλλά γιατί "κάτι θα μπορούσε να πάει καλύτερα". Αυτή η στάση - η προληπτική προσέγγιση στην ψυχική υγεία - κερδίζει όλο και περισσότερη αναγνώριση στη σύγχρονη ψυχολογία (Prochaska & Norcross, 2018).
- Η Μαγεία της Σχέσης
Αν υπάρχει κάτι που κάνει τη συμβουλευτική να "δουλεύει", αυτό είναι η ποιότητα της σχέσης που δημιουργείται ανάμεσα στον σύμβουλο και τον συμβουλευόμενο. Ο Carl Rogers, ένας από τους πρωτοπόρους του χώρου, το είχε περιγράψει πολύ όμορφα: είναι μια σχέση "άνευ όρων θετικής αποδοχής". Αυτό σημαίνει ότι ό,τι κι αν φέρετε στο δωμάτιο - τις φοβίες σας, τις ντροπές σας, τα όνειρά σας, τις αντιφάσεις σας - θα βρει χώρο χωρίς κρίση. Αυτό που κάνει τη διαφορά δεν είναι τόσο οι τεχνικές που χρησιμοποιεί ο σύμβουλος, όσο το γεγονός ότι για πρώτη φορά ίσως νιώθετε ότι κάποιος σας ακούει πραγματικά (Lambert & Bergin, 1994). Όχι για να σας δώσει συμβουλές, όχι για να σας κρίνει, αλλά για να σας κατανοήσει. Και σε αυτό το κατανοητό περιβάλλον, συμβαίνει κάτι παράδοξο: αρχίζουμε να κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας.
- Πώς Δουλεύει στην Πράξη;
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Προσέγγιση: Αλλάζοντας τον Τρόπο που Σκεφτόμαστε
Μία από τις πιο δημοφιλείς και αποτελεσματικές μεθόδους είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία. Η βασική ιδέα είναι απλή αλλά επαναστατική: δεν είναι τα γεγονότα από μόνα τους που μας στεναχωρούν, αλλά ο τρόπος που τα ερμηνεύουμε (Beck, 1976). Για παράδειγμα, αν ένας φίλος δεν απαντήσει στο μήνυμά μας, μπορούμε να σκεφτούμε: "Με αγνοεί, προφανώς δεν με συμπαθεί πια". Ή μπορούμε να σκεφτούμε: "Μάλλον είναι απασχολημένος, θα του στείλω ξανά αργότερα". Η ίδια κατάσταση, δύο εντελώς διαφορετικά συναισθήματα. Η ΓΣΘ μας μαθαίνει να αναγνωρίζουμε αυτά τα πρότυπα σκέψης και να τα εξετάζουμε κριτικά.
Η Ενσυνειδητότητα: Βρίσκοντας Ηρεμία στον Θόρυβο
Ζούμε σε μια εποχή διαρκούς βομβαρδισμού πληροφοριών και ερεθισμάτων. Η προσέγγιση της ενσυνειδητότητας (mindfulness) μας διδάσκει κάτι που ακούγεται απλό αλλά είναι εκπληκτικά δύσκολο: να είμαστε παρόντες στη στιγμή (Kabat-Zinn, 2003). Δεν πρόκειται για μια "νιου-εϊτζ" μόδα - υπάρχει τεράστιο ερευνητικό υπόβαθρο που δείχνει πώς η τακτική εξάσκηση της ενσυνειδητότητας μπορεί να μειώσει το άγχος, να βελτιώσει τη συγκέντρωση και να ενισχύσει τη συναισθηματική μας ισορροπία.
Η Λύση-Κεντρική Προσέγγιση: Εστιάζοντας στο "Πώς" παρά στο "Γιατί"
Αντί να ξοδεύουμε ατέλειωτες ώρες αναλύοντας το παρελθόν, η λύση-κεντρική θεραπεία κοιτάζει προς το μέλλον. "Τι θέλετε να είναι διαφορετικό;" "Πότε το πρόβλημα αυτό είναι λιγότερο έντονο;" "Τι κάνετε διαφορετικό εκείνες τις στιγμές;" (De Shazer & Berg, 1997). Αυτή η προσέγγιση βοηθά τους ανθρώπους να ανακαλύψουν ότι έχουν ήδη πολλές από τις λύσεις που χρειάζονται - απλώς δεν τις έχουν προσέξει ή δεν τις εφαρμόζουν συνειδητά.
- Τα Πραγματικά Οφέλη
Κάτι Περισσότερο από Συμπτωματική Ανακούφιση
Ναι, η έρευνα δείχνει ότι η συμβουλευτική βοηθά στη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης (Wampold & Imel, 2015). Αλλά αυτό που συχνά παραβλέπουμε είναι ότι τα οφέλη είναι πολύ πιο βαθιά. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να επικοινωνούν καλύτερα, να θέτουν υγιή όρια, να διαχειρίζονται το στρες πιο αποτελεσματικά. Αναπτύσσουν αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν "συναισθηματική νοημοσύνη" - την ικανότητα να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και των άλλων.
Η Επένδυση που Αποδίδει
Ίσως σας προβληματίζει το κόστος - χρονικό και οικονομικό. Είναι αλήθεια ότι η συμβουλευτική απαιτεί επένδυση. Αλλά σκεφτείτε το έτσι, πόσα χρήματα ξοδεύουμε για να συντηρούμε το αυτοκίνητό μας ή για να πάμε γυμναστήριο; Η ψυχική μας υγεία δεν αξίζει την ίδια προσοχή; Και σε αντίθεση με πολλές άλλες επενδύσεις, οι δεξιότητες που μαθαίνουμε στη συμβουλευτική μας ακολουθούν σε όλους τους τομείς της ζωής μας.
- Ας Σπάσουμε Μερικούς Μύθους
"Θα με Κρίνει"
Η πιο συχνή ανησυχία που ακούω είναι αυτή. Στην πραγματικότητα, οι σύμβουλοι εκπαιδεύονται συγκεκριμένα να μην κρίνουν. Είναι εκεί για ν’ ακούσουν τα πάντα - και εννοώ τα πάντα. Αυτό που τους ενδιαφέρει δεν είναι αν αυτό που κάνετε ή σκέφτεστε είναι "σωστό" ή "λάθος", αλλά πώς σας επηρεάζει και τι θέλετε να αλλάξει.
"Θα με Αναγκάσει να Κάνω Κάτι που δεν Θέλω"
Η συμβουλευτική δεν είναι δικαστήριο. Κανένας δεν θα σας υποχρεώσει να πάρετε αποφάσεις που δεν αισθάνεστε έτοιμοι να πάρετε. Ο σύμβουλος είναι εκεί για να σας βοηθήσει να εξερευνήσετε τις επιλογές σας, όχι για να σας πει τι να κάνετε.
"Είναι Σημάδι Αδυναμίας"
Αυτός είναι ίσως ο πιο καταστρεπτικός μύθος. Το να αναζητήσετε βοήθεια όταν τη χρειάζεστε δεν είναι σημάδι αδυναμίας - είναι σημάδι σοφίας και αυτοφροντίδας. Κανένας από εμάς δεν έμαθε να οδηγεί μόνος του. Γιατί να περιμένουμε να μάθουμε μόνοι μας πώς να πλοηγηθούμε σε συναισθηματικές προκλήσεις;
- Πώς να Βρείτε τον Κατάλληλο Σύμβουλο
Η επιλογή συμβούλου είναι σαν την επιλογή ενός καλού φίλου - χρειάζεται χημεία. Δεν αρκεί να έχει τα σωστά χαρτιά (αν και αυτό είναι σημαντικό). Χρειάζεται να νιώθετε άνετα μαζί του, να αισθάνεστε ότι σας κατανοεί, και - το πιο σημαντικό - να πιστεύετε ότι σας βλέπει ως άτομο, όχι ως "περίπτωση" (Hill & Knox, 2009). Μη διστάσετε να κάνετε ερωτήσεις στην πρώτη συνάντηση. "Ποια είναι η προσέγγισή σας;" "Πώς δουλεύουμε μαζί;" "Τι να περιμένω;" Ένας καλός σύμβουλος όχι μόνο θα απαντήσει αυτές τις ερωτήσεις, αλλά θα εκτιμήσει ότι τις κάνετε.
- Ένα Ταξίδι Αυτοανακάλυψης
Τελικά, η συμβουλευτική δεν είναι κάτι που "κάνουμε" για να "διορθώσουμε" κάτι. Είναι μια διαδικασία ανακάλυψης - του ποιοι είμαστε πραγματικά όταν αφαιρέσουμε όλα τα επίπλαστα που έχουμε μάθει να φοράμε. Είναι η ευκαιρία να εξερευνήσουμε τις δυνατότητές μας, να κατανοήσουμε τους φόβους μας, και να βρούμε τρόπους να ζούμε πιο αυθεντικά (Sue & Sue, 2019). Στη συμβουλευτική, δεν "επιδιορθώνουμε" τον εαυτό μας - τον ανακαλύπτουμε. Και αυτό το ταξίδι ανακάλυψης, με έναν έμπιστο συνοδοιπόρο δίπλα μας, μπορεί να είναι ένα από τα πιο ανταμειφτικά πράγματα που κάνουμε για τον εαυτό μας. Η ψυχική υγεία δεν είναι προνόμιο - είναι δικαίωμα. Και η συμβουλευτική ψυχολογία είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους να ασκήσουμε αυτό το δικαίωμα.
- Βιβλιογραφικές Αναφορές
Beck, A. T. (1976). *Cognitive therapy and the emotional disorders*. International Universities Press.
De Shazer, S., & Berg, I. K. (1997). 'What works?' Remarks on research aspects of solution-focused brief therapy. *Journal of Family Therapy*, 19(2), 121-128.
Hill, C. E., & Knox, S. (2009). Processing the therapeutic relationship. *Psychotherapy Research*, 19(1), 13-29.
Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. *Clinical Psychology: Science and Practice*, 10(2), 144-156.
Lambert, M. J., & Bergin, A. E. (1994). The effectiveness of psychotherapy. In A. E. Bergin & S. L. Garfield (Eds.), *Handbook of psychotherapy and behavior change* (4th ed., pp. 143-189). Wiley.
Prochaska, J. O., & Norcross, J. C. (2018). *Systems of psychotherapy: A transtheoretical analysis* (9th ed.). Cengage Learning.
Rogers, C. R. (1961). *On becoming a person: A therapist's view of psychotherapy*. Houghton Mifflin.
Sue, D. W., & Sue, D. (2019). *Counseling the culturally diverse: Theory and practice* (8th ed.). Wiley.
Wampold, B. E., & Imel, Z. E. (2015). *The great psychotherapy debate: The evidence for what makes psychotherapy work* (2nd ed.). Routledge.